Victor Hugo'nun son romanı olan Doksan Üç, Fransız İhtilâli'ni izleyen
çalkantılı yıllara ilişkin belgesel niteliğinde bir başyapıt.
Paris Komünü'yle Fransa'yı saran isyan dalgasının hemen ardından
1874'te yayımladığı Doksan Üç'te Hugo, Fransız İhtilâli'ne yönelik
karşı-devrimci tepkilerin neredeyse iç savaş boyutuna ulaştığı bir
tarihsel dönemeci ele alır. Üç bölümde sunulan tarihsel olaylar
karakterlerin yazgısıyla iç içe geçerken kişisel görünenin tarihsel,
tarihsel görünenin ise kişisel olduğu bir gerçeklik boyutu romanın
merkezine yerleşir. Hugo'nun romancılık kariyerinin zirve noktasını
teşkil eden Doksan Üç, İhtilâl'in altüst ettiği hayatlara, tarihin hızlanan
temposuyla birlikte değişen koşullara ilişkin unutulmaz bir anlatı.
Doksan Üç, romantik tarihsel romanın son yankılarından biridir.
Fransız İhtilâli'ni eleştirmenin moda olduğu bir zamanda Hugo, ihtilâli
yüceltir.
GEORG LUKÁCS