Aphrodisias'tan Roma Portreleri
25 Eylül 2008 - 25 Ocak 2009

Vedat Nedim Tör Müzesinde açılan ve Aphrodisiasın mermer heykel sanatına ışık tutacak Aphrodisiastan Roma Portreleri adlı sergide; 52 muhteşem eser sergileniyor. Bu sergiye eşlik eden ve kazı başkanı Prof. R.R.R Smithin hazırladığı sergi kitabı, tam bir kaynak kitap niteliğinde. Arkeoloji tutkunlarının ve araştırmacıların kaçırmayacakları bir kitap!

TADIMLIK

Aphrodisiasta Yapılan Roma Portreleri ve Mermer Heykeltıraşlık

Aphrodisias, Romalıların Asya eyaletinin özerk ve gelişmiş bir şehri idi. Roma devrinde şehir Aphrodite tapınağı ve kültü yanında mermer ustaları ile meşhurdu. 1961den bu yana şehir yoğun olarak kazılmakta ve benzerlerinin aksine çok iyi korunmuş olan yapıları ve mermer heykelleri gün ışığına çıkarılmaktadır. Aphrodisias mermerden yapıların ve heykellerin nasıl üretilip kullanıldığını öğrenebileceğimiz en iyi yerdir.
Sergi Aphrodisiastan gelen ellinin üzerinde orijinal mermer kabartma heykeli konu almaktadır. Çoğu daha önce hiç teşhir edilmemiştir. Sergi iki ana konuyu işlemektedir: İmparatorluk devrindeki Roma portre heykelciliği ve mermer heykeltıraşlık.
Sergide gösterilen parçalar öncelikle Roma İmparatorluğu devrinde Anadoluda kullanılan portre üsluplarını ve bireysel moda uygulamalarına ilaveten portrelerin heykel, büst ve lahitler üzerinde nasıl kullanıldıklarını göstermektedir. Ayrıca sergide Aphrodisiasta ele geçmiş ve mermer heykeltıraşlık yapımına işaret eden çok sayıda örnek de görülmektedir. Eserler incelendiğinde saç, göz ve yüz özelliklerini göstermede kullanılan tekniklerin nasıl geliştiği izlenebilecek, aynı zamanda antik devir heykeltıraşlığında söz konusu olmuş çıraklık örnekleri, bir araya getirme ve yeniden oyularak kullanım gibi farklı konular dikkati çekecektir.
Aphrodisiastaki yapılar ve heykeltıraşlık örnekleri sayısal olarak ve nitelik açısından öne çıkmaktadırlar. Sergide göreceğiniz ellinin üzerindeki parça şehir merkezinin ana yapılarından gelmektedir. Şimdi okuyacağınız metin bu parçalar ışığında Roma portrelerini ve mermer heykeltıraşlığını anlatacaktır.

ROMA PORTRELERİ

Heykeller ve Büstler
Roma devrinde şehirler heykel veya büst şeklinde yapılmış kadın ve erkeklere ait portre heykeller ile dolu idi. Bu heykeller kamu binalarını, özel evleri ve mezar odalarını süslerdi.
Giyimli ve gerçek insan boyutlarında yapılan heykeller, M.Ö. 6. yüzyıldan beri Yunan kültüründe sembolik anlamlar ifade ederek kullanılagelmiştir. Bu heykellerin toplumun en çok onurlandırdığı kişileri işaret etme işlevi Hellenistik ve Roma devirlerinde daha da güçlenmiştir. İdeal özelliklerde ve örtülü olarak tasarlanan bu kullanımın iyi bir örneğidir ve bir tanrıçadan farksızdır. Aphrodisiasta halka açık yerlerde bulunan heykellerin yüzde on beşinden fazlasını kadın heykelleri oluşturmaktadır.
Büst köken olarak Roma devrine aittir ancak kullanımı daha çok Akdeniz havzasında yaygındır. Üç örnek, büst formunun geçirdiği evrimi göstermektedir. Erken tarihli Germanicus büstünde göğüs kısmı oldukça küçük tutulmuş, kaide blok taştan yapılmıştır. Daha geç tarihli olan ve birinci yüzyılın sonlarına tarihlenen kılıç kayışlı erkek büstünde ise, göğüs kısmı daha geniş tutulmuş ve oylumlanmış yuvarlak bir ayağa oturtulmuştur. İkinci yüzyılın sonlarına tarihlenen Atrium Evinden kadın büstünde de giysileriyle beraber figürün tüm göğüs kısmı gösterilmiştir. Yazıtın yer aldığı rulo şeklindeki bir pano göğüs kısmı ile ayak arasına yerleştirilmiştir.
Büste ait baş her yönden görülebilecek gibi yapıldığı halde göğüs ve omuzlar genellikle arkadan oyulur, buraya omurga vazifesi gören bir destek yerleştirilirdi. Ayak, büstün bağımsız olarak durmasını sağlamakta kullanılırdı. Büst formunun oldukça prestijli çağrışımları vardı ve genellikle bir kişinin özet anlatımı olarak kabul görürdü. Göz hizasına yakın durdukları için büst portreler genellikle daha detaylı çalışılır ve normal heykellerin başlarına göre daha dikkatli yapılırdı. Büstlerin üzerinde bulunan giysiler de normal boy heykellerde görülen giysiler kadar çeşitlilik gösterirdi.

Rahipler ve Romalılar
Aphrodisiasta bulunan en erken mermer portre Tiyatroda bulunan toga giymiş başı örtülü bir Romalıya aittir. Yaşı ilerlemiş bu figürün başının örtülü olması onun bir Roma kurban törenini yönetiyor olduğunu düşündürür. Hem rahip hem de bir Roma vatandaşı olan bu yaşlı figür Iulius Caesarın aşırı gerçekçi tarzda yapılmış tanınan portresi tarzında şekillendirilmiştir. Kırışık, yaşlı boyun özellikle dikkat çekicidir. Figür olasılıkla Caesarı destekleyen birinin portresidir.
Sert Romalı üslubu zamanla yerel aristokrasi tarafından değerli bulunan disiplin ve vakar özellikleriyle eş tutulmuştur. Atrium Evinden erkek başı bu sert tarzı dinamik bir duruşla birleştirmiştir. Şehir rahibi statüsü yerel eşrafın para harcamasının beklendiği görevlerinden biri olarak kabul edilmiştir. Bu görevi belli eden taç gibi görsel özellikler Bouleuteriondan rahip büstünde ve rahibi olduğu tanrıçanın heykelini tutan Aphrodite rahibi büstünde açıkça görülür.

İmparatorlar
Roma İmparatorlarının resmi portreleri Romada dikkatle tasarlanır, buradan eyaletlere ve oradaki atölyelere gönderilerek imparator portrelerinin yerel kullanımı için uygun örnekler hazırlatılırdı. İmparator tapınak, kamu binalari ve özel evlerde büst ve heykellerle onurlandırılırdı. Bu portreler o imparatora bağlılığı işaret ederdi. Portrelere bakarak belirli bir imajın yerel atölyelerde nasıl kopyalandığı, uyarlandığı, değiştirildiği veya tümden yok sayıldığını görebiliriz. Böylelikle portrelerin, imparatorun yerel olarak istenilen özelliklerini taşıması sağlanmıştır.
İmparator Claudiusa (M.S. 41-54) ait iki büst farklı özellikleri ön plana çıkarır. Tiyatrodan Claudius büstü Hellenistik üslubun enerjik bir yüze yansımasıdır. Devasa Claudius büstünde ise klasik bir tanrının pürüzsüz, sanki hiç yaşlanmayan özellikleri ifade edilmiştir. Bu ayrım heykellerin farklı boyut ve kullanım amaçlarından kaynaklanmaktadır. Biri gerçek boyutlarda bir heykel için tasarlanmış, diğeri ise belki bir tapınakta ibadet amaçlı kullanılacak anıtsal bir heykel içi