Hatıralar yakın geçmişimizin farklı perspektiflerden hareketle yeniden düşünülmesine ve soğukkanlı
değerlendirmelere konu edilmesine katkı sağlamaları bakımından büyük önem taşırlar. Hele modern
dönemin meşhur ama aynı zamanda tartışmalı isimleri söz konusu olduğundaysa bu önem katbekat
artar. Etkisinin büyüklüğü yanında şöhreti ile bilinen Cemaleddin Afgani’ye dair hatıralar bu
cümleden kabul edilebilir. Zira kendisi hem çağdaş İslam düşüncesi hem de İslamcılık tarihi ele
alınırken üzerinde en çok tartışılan portrelerden birisi konumundadır.
Muhammed Abduh, Rızâeddin Bin Fahreddin ve Abdülkadir Mağribî’nin metinlerinden oluşan Bir
Hayat Üç Bakış Cemaleddin Afgani adlı derleme, ardında çok fazla yazılı eser bırakmayan bir tarihî
şahsiyetin hayatı, düşünceleri ve etkileri için önemli birincil kaynakları bir araya getiriyor.
Anlatılanlar Afgani’nin faaliyetleri, yaşantısı ve kendisine atfedilen görüşlerle genel hatları ile
uyuşsa da her bakış açısının kendine özgü olması hasebiyle birtakım farklılıklar da göze çarpıyor.
Her üç müellif, aile çevresinden özel hâllerine, hikmetli sözlerinden eserlerine detaylı bir Afganibiyografisi sunmakla kalmıyor, esasen onun siyasi eylemci olarak portresini çiziyor. Böylece Afgani
üzerinden aslında Avrupa emperyalizminin dünyanın hemen her yerine yayıldığı, büyük devletler
arasındaki gerilim ve rekabetlerin şiddetlendiği, uzun saltanatlar yüzyılında imparatorlukların karşı
karşıya kaldığı sorunların tasvirini izlemek de mümkün hâle geliyor.
Bir Hayat Üç Bakış Cemaleddin Afgani keskin bir zekâya, kıvrak bir üsluba ve etkileyici bir hitabete
sahip olan Afgani’nin siyasi ve düşünsel çizgisini anlamak için çok önemli bir kaynak…