Anakronik Bir Okumanın Felsefi Eleştirisi
Modern dönemde din ve bilim tartışmalarının en yoğun hissedildiği konunun evrim teorisi
olduğunu söylersek eğer mübalağa etmiş sayılmayız. Öte yandan meseleye teizm
perspektifinden bakacak olursak, evrim teorisini, ateizme teşne yapılması dolayısıyla dini
gerekçelerle reddedenlerin yanı sıra onu Tanrı’nın yaratma yöntemi olarak görenlerin de
ciddi bir çoğunluk oluşturduğunu söyleyebiliriz. Bu bağlamda, evrim teorisinin tarihsel bir
izdüşümünü ortaya koymak ya da -özellikle İslam Dünyası’nda- teorinin halk indindeki
olumsuz imajını silmek ve Tanrı’nın bir yaratma yöntemi olduğunu desteklemek babında
sıklıkla dile getirilen bir argüman mevcuttur. Bu argümana göre filozoflardan,
kelamcılardan, doğa bilimcilerinden ve mutasavvıflardan müteşekkil bir grup Müslüman
alim, Darwin’den çok daha önce evrim teorisinden bahsetmiş veya teoriye benzer fikirler
ileri sürmekle evrim teorisine katkı sağlamışlardır. İlk olarak batılı araştırmacılar
tarafından ortaya atılan ilgili argümanın izini 19 yüzyılın üçüncü çeyreğine kadar sürmek
mümkündür. Nitekim ilk defa 1874 yılında Amerikalı bilim tarihçisi John William Draper
tarafından ileri sürülen bu argüman, bahsi geçen tarihten bu yana gerek Müslüman
gerekse Müslüman olmayan çeşitli yazarlarca da dile getirilmiştir. Bu çalışmada Câhız ve
İbn Mis keveyh’in düşünceleri özelinde, Darwin’den önce yaşayan Müslüman düşünürlerin
farklı bağlamlarda dile getirmiş oldukları fikirlerin evrim teorisine hamledilmek suretiyle,
anakronik bir okumaya tabi tutulduğu görüşünü savunacak ve bahsi geçen iki Müslüman
alimin eserlerinden hareketle konunun nasıl anlaşılabileceğini ortaya koymaya
çalışacağız.