Yazımına 656 yılından evvel başlanılan eser, Divan-ı Kebir ile birlikte Mevlânâ külliyatının ekseriyetini teşkil eder. Mevlânâ'nın Birlik Dükkânı addettiği Mesnevî, içinde Hint, İran, Yunan, Roma mitolojisi; Yaradılış Destanı, erenlerin kıssaları, âşık masalları, halk öyküleri barındıran; dünya cennetinde insan hürriyetinin anahtarlarını ardışık öyküler içinde vermeyi gaye edinmiş bir eserdir.
Mesnevi'yi Hüsameddin Çelebi'nin isteği üzerine yazmıştır. Katibi Hüsameddin Çelebi'nin söylediğine göre, Mevlana, Mesnevi beyitlerini Meram'da gezerken, otururken, yürürken, hatta semâ ederken söylermiş. Çelebi Hüsameddin de yazarmış. Eserin yazılmaya başlanması da enteresandır. Bir gün Mevlânanın dostu ve halifesi Hüsâmeddin Çelebi; Hakîm Senâînin Hadikatül-Hakîka ve Ferîdüddîn-i Attârın Mantıkut-Tayr gibi eserleri­nin büyük şöhret bulduğunu, insanların bu eserleri zevkle okuduklarını, Mevlânanın da böyle bir eser yazması ve bu eserin hem insanlara faydalı olması, hem de Mevlânadan hatıra kalması arzusunu dile getirir. Mevlâna, Hüsâmeddin Çelebiden önce bu il­hamı almıştır; sarığının kıvrımları içinden Mesnevînin ilk on sekiz beytinin yazılı olduğu kâğıdı çıkarır, Çelebiye verir. Eserin yazılmasına böylece başlanır. Artık Mevlâna yolda yürürken, sema hâlindeyken, ha­mamda otururken, her an ve her durumda Mesnevî beyitlerini söylüyor; Hüsâmeddin Çelebi de yazıyor­du. Mevlâna akşam söylemeye başlıyor, gün ağarıncaya kadar devam ediyor, Çelebi de şevkle yazıyordu, ilk cilt bittikten sonra Hüsâmeddin Çele­binin eşi ölür, iki yıl Mesnevîye ara verilir. 1264de yazmaya yeniden başlarlar.