Şakir Paşa Rusya’da kalmıştı
Kazakları görüp ibret almıştı
Düşmüş idi Kürt Alayı fikrine
Kürt kavmini benzeterek Kırgız’a
Bu hülyayı beğendirdi Yıldız’a
Buldu bir er işi verdi erine
Toplumsal sorunları açıklamak ve bu sorunlara çözümler getirmek iddiasıyla
Batı’da gelişen bir bilim olarak sosyolojiye, o dönem türlü sorunlarla karşı
karşıya kalan Osmanlı Devleti içerisindeki problemlere çözüm arayışı içinde
olan aydınların rağbet göstermesi kaçınılmaz bir durumdu. Bu aydınların
başında gelen Ziya Gökalp, Türkiye’de sosyolojiyi -o zamanki adıyla içtimaiyat-
kurmuş, Comte-Durkheim çizgisinde kalarak pozitivist sosyolojinin temsilcisi olmuş bir mütefekkir idi. Gökalp, bu çözüm arayışı içinde, Türk toplumunun
kendine özgü ahlaki ve kültürel değerleriyle, Batı’dan aldığı bazı değerleri
kaynaştırarak bir senteze ulaşma çabasına girdi. Düşüncesinin temelinde,
“Türkleşmek, İslamlaşmak, muasırlaşmak” gayesi yatıyordu. Gökalp, bu gaye
uğruna konferanslar vermiş, değişik edebî türlerde eserler kaleme almış, farklı
gazetelerde birçok konuda makaleler yazmış, ilmî araştırmalar yapmış,
Türkiye’de bilimin gelişmesi için büyük bir gayret sarf etmiştir. Millî edebiyatın
kurulması ve gelişmesinde de önemli bir rol oynayan, siyasi ve toplumsal
konularda sayısız makale kaleme alan, bir dönem Diyarbakır milletvekilliği
yapmış Ziya Gökalp’ın sosyoloji anlayışı, Türkiye’de 1940’lara kadar,
neredeyse tek egemen sosyoloji ekolü olmuştu. Gökalp benimsediği sosyoloji
anlayışı ile Türk tarihi, millî edebiyat, şiir, roman, bilim, felsefe, içtimai hayat,
toplumsal yapının bilimsel yöntemlerle incelenmesi, iş bölümü gibi konulara
eğilmiş ve görüşleri ile Türk sosyal biliminde ve edebiyatında bugünlere kadar
etkisini göstermiştir.