Ahmet Midhat Efendi'nin kaleme aldığı eser 1308/1891'de yayımlanmıştır. Roman, kurgusu ve tekniği itibariyle kendinden önceki ve sonrakilere bakıldığında büyük bir farklılık göstermektedir. İlk natüralist roman olma özelliğini taşıyan yapıt Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Müşahedat romanının konusunu bir roman yazma çalışması oluşturmaktadır. Romanda, Ahmet Midhat Efendi kendisini bir roman kahramanı olarak romana katmıştır. Yazar, İstanbul'un çeşitli yerlerinde görmüş olduğu olayları olduğu gib

Sulhi, dünya denilen şeyin paradan ve para sayesinde sürülecek zevklerden, sefalardan ibaret bulunduğuna kanaat etmiş bir adamdır. Bundan başka hiçbir şeye zihnini yönlendirdiği yoktur. Vahdeti ise aksine alakasını bir kıza değil bir zekâya yöneltecek derecelerde filozof ve parayı, insani erdemlerin tabii sonucu olan aşağı bir şey sayacak mertebelerde kanaatkâr bir adamdır. On dokuzuncu yüzyıl Osmanlı edebiyatının en önemli figürlerinden biri olan Ahmet Midhat Efendi aynı zamanda Osmanlı modernleşme sürecin

Türk edebiyatı çerçevesinde Esrar-ı Cinayat'la polisiyenin, Bahtiyarlık'la köy romanın ilk örneklerini veren Ahmet Midhat, Müşahedat romanında postmodern anlatıların temel tekniklerinden olan üstkurmacayı kullanmıştır. Çünkü, bu romanda yazar, gazeteci, feylesof... Ahmet Midhat romanın kahramanlarından biri olarak karşımızdadır. Tıpkı çağdaşı kimi Batılı yazarların yaptığı gibi! Ahmet Midhat, bir bahar sabahı, Beykoz'dan Körpü'ye (Eminönü) gelirken vapurda biri yaşlı ikisi genç üç Ermeni kadına denk gelir.

...Bu hayaller içinde neler yoktu, neler? Ulviye Hanım için asıl merak edilecek nokta, Dürdâne Hanım'ın böyIe bir delikanlı ile konuşup konuşmaması değildi. Bu sevdiği genç kimdi? Asıl öğrenmek istediği oydu... Kendi kendisine diyordu ki: Eğlencenin zeminini hazırladık. Şimdi de şu Dürdâne'nin bu sevdiği kim? Aralarında münasebet derecesi ne? Bunu güzelce öğrenmeli ki, işleri ona göre tertip edip eğlenebilelim. İhtimâl, âşıkla ben ahbap olurum; erkek kıyafetinde kendi kendimi bile fark edemiyorum. Bunda t