Kafkasya'nın özgürlük mücadelelerini, özellikle Şeyh Şamil ve müritlerinin inanç ve dünya görüşlerini tarihi süreci içinde incelerken, konunun birçok sorgulamalar getirdiğini gördüm. Pek çok faktör vardı ki, bunlar bu emsalsiz mücadelenin dışında görülmesine rağmen acı sonucu belirlemişti: İslam âleminin çağın gerisinde kalışı, Avrupa'da sanayi devrimi, Avrupa'nın ileri tekniğini iktibas eden Rus İmparatorluğu'nun güney ve doğu sınırlarına yüklenmesi, Kafkasya'da ve Türkistan'da birleşik devletler yerine k