Osmanlı İmparatorluğu, modern gelişmelere kendisini kapatmış bir yapı olarak tahayyül edilse de, tarihin akışına esnek davranarak uyum sağlamaya çalışan realist bir devletti aslında. Sadece devlet yapısında değil, içinde barındırdığı cemaatlerde de zamana ayak uydurma çabasının ne kadar canlı olduğunu görebiliriz. Usta tarihçi İlber Ortaylı´nın, Batılılaşma Yolunda adlı yapıtı, Osmanlı kurum ve cemaatlerinin modernleşme çabalarını irdeleyen çalışmalarını bir araya getirerek, rengârenk bir Osmanlı tablosu resmediyor.

19 Mart 1877´de Osmanlı başkentinde, ülkenin dört yanından gelen rengârenk bir heyet toplanıyordu. Arabistan vilâyetlerinden gelen çeşitli din ve mezhepteki temsilcilerin yanında, Anadolu ve Rumeli´den gelen Türk, Rum, Bulgar ve Arnavut temsilciler, ilk Osmanlı Parlamentosu´nu oluşturuyordu. Meşrûtiyet rejimi, içeride olduğu kadar, dışarıda da şaşkınlık ve sorular yaratmıştı. Nasıl oluyordu da, aydınlanma devrinden beri Avrupa siyasal düşününde despotik yönetimin modeli sayılan bir toplum, anayasal rejime geçiyordu?