... Freud sonrası psikanalistlerin üzerine eğildikleri topluluk olgusu, topluluğun salt bireydeki yansımalarıyla yetinmez; topluluğun kendine özgü psişik işleyişini de ileri sürer; bu işleyiş uç durumlarda, tüm bireyleşmelerin önünü kesip mutlak tahakküme, yani hipnoz ilişkisine yol açar.
Etkilemelerimiz, etkilenmelerimiz, içinde hipnozu da barındıran topluluk zihniyeti ile ilgili oldukları sürece, birey olarak özgürlük alanımıza dair tasarılarımız daha az iyimserlik barındırır. Bu duruş, Baba Freud`dah devralınan, topluluklara özgü karamsarlığın, hatta bir horgörünün izini mi taşımaktadır, yoksa somut bir gerçekliğin psikanaliz dilinde kendine ifade buluşu mudur? Belki bunların her ikisi de vardır. Ama hipnozla olan hesaplaşma nasıl hala psikanalizin gündemindeyse -madem ki aktarım ilişkisi onu yeniden doğuruyor- psikanalizin topluluklarla ilgili keşfedeceği sonsuz olanaklar da o derece gündemdedir.