Tanzimat dönemi yazarı Nâmık Kemal'in
Cezmi romanı, anıtsal bir çağ romanı örneğidir.
Yapıtta, Osmanlı devletinin yükselişinin
doruğu sayılan, ama yıkılışının tohumlarını
da içinde taşıyan XVI. yüzyılda
geçen olaylar, her ikisi de tarihte gerçekten
yaşamış olan Cezmi'nin ve Kırım Hanı Âdil
Giray'ın başından geçen serüvenlere koşut
olarak ve tarihe uygun bir anlatımla verilmiştir.
Tarihsel olaylar ve siyasal entrikalar,
Perihan'ın Âdil Giray'a duyduğu saf ve temiz,
Şehriyâr'ınsa tutkulu ve ikiyüzlü aşkları,
Coşumculara özgü bir biçemle ve ustalıkla
anlatılmaktadır.