"Gözlerinin önünde o mâî gece ile bu siyâh gece tekabül etti: Maî ve siyah. Ah! Bîçâre hırpalanmış, ezilmiş hayat! Maî bir gece ile siyah bir gece arasında geçen şu nasîbsiz, bahtsız ömür!" Karşıtlıkları realist düzlemde inceleyen bir roman, Mâî ve Siyâh. Gerçeğin kara tokadının Ahmed Cemil'in aydınlık, mavi düşlerine inişini anlatır bize. Hâlid Ziyâ'nın ustalıkla kurduğu gerçekçi bir klasik, Mâî ve Siyâh. Romancı estetik anlatımı ve ayrıntılı tasvirleriyle roman boyu çözümlenmek bilmeyen ikilemleri, çatışmaları ve onlarla boğuşan Ahmed Cemil'i gözlerimizin önüne güzel çizilmiş bir resim gibi sunar. Mâî ve Siyah, edebiyatımızın yolunu akkor gibi aydınlatan, zamanından öte bir romandır adeta. "Anlatımızda gerçek anlamda çevre ve ruh betimlemelerinin Hâlid Ziyâ ile başladığını söylersek, pek de yanılmayız... Hâlid Ziya, Ahmed Cemil'i tek yönüyle ele alınan romantik kahramanlardan farklılaştırarak, onun hem ruhsal yönüyle hem toplumsal yönüyle canlandırılabilmesini sağlar. Bir başka deyişle kahramanı 'tek boyutluluktan çok boyutluluğa' götürür." -Kemal Bek-